Kościół pw. św. Antoniego Padewskiego w Radecznicy to unikalny przykład architektury sakralnej o wysokiej klasie artystycznej, osadzony głęboko w kontekście religijnym i kulturowym regionu. Budowla ta, wzniesiona w końcu XVII wieku jako część bernardyńskiego zespołu klasztornego, stanowi nie tylko świadectwo barokowej sztuki architektonicznej, lecz także przestrzeń wyrażającą wielowiekową tradycję duchową. Jako prawnik zajmujący się ochroną dziedzictwa kulturowego, pragnę zwrócić uwagę na istotne aspekty wartości zabytkowej tego obiektu oraz wynikające z niej obowiązki w zakresie jego ochrony.

Architektoniczna i ideowa tożsamość świątyni

Kościół zlokalizowany jest w centrum Radecznicy, na wzniesieniu po zachodniej stronie doliny rzeki Por, w sąsiedztwie budynków klasztornych. Dominująca bryła świątyni oraz charakterystyczny układ urbanistyczny całego założenia mają swoje źródła w koncepcji barokowego miasta idealnego. Projekt opracowany został przez Jana Colombaniego – architekta archidiecezji lwowskiej – a realizacja miała miejsce w latach 1685–1707.

Obiekt reprezentuje dojrzały barok z elementami rokokowymi, co wyraża się w architekturze oraz wystroju wnętrz. Centralne znaczenie mają tu nie tylko formy architektoniczne, ale i spójność ideowa: układ przestrzenny, funkcje liturgiczne oraz oprawa plastyczna podporządkowane są koncepcji świątyni pielgrzymkowej, inspirowanej objawieniami św. Antoniego z 1664 r.

Wyposażenie wnętrza jako integralna część wartości zabytkowej

Kościół zachował do dziś oryginalne, późnobarokowe i rokokowe wyposażenie, wykonane głównie w XVIII wieku, najpewniej w warsztatach lubelskich. Znajdują się tu m.in. ołtarz główny, sześć ołtarzy bocznych, ambona, prospekt organowy oraz liczne rzeźby i detale snycerskie. Ich styl wykazuje wyraźne związki z twórczością Jana Eliasza Hoffmanna, aktywnego na Lubelszczyźnie w tym samym okresie. Całość dekoracji, mimo późniejszych remontów (w tym po pożarze w 1889 r.), zachowuje spójność stylistyczną i wysoki poziom artystyczny.

Szczególną wartość stanowi zachowany zespół sztukaterii sklepiennych i ściennych z końca XVIII wieku, który mimo upływu czasu nie uległ znaczącym przekształceniom.

Kontekst historyczny i kulturowy

Powstanie kościoła było bezpośrednio związane z lokalnym kultem św. Antoniego Padewskiego, który zyskał aprobatę Stolicy Apostolskiej i rozpowszechnił się na szerokim obszarze południowo-wschodniej Rzeczypospolitej. Wzniesienie świątyni i klasztoru Bernardynów miało charakter fundacji klasztornej wspieranej przez lokalną szlachtę. Kościół funkcjonował nieprzerwanie aż do kasaty klasztoru w 1864 r., po której zachował status kościoła parafialnego.

W 1916 r. Bernardyni ponownie objęli go w posiadanie, kontynuując działalność duszpasterską i opiekę nad sanktuarium.

Obiekt przetrwał do dziś bez znaczących zmian w strukturze przestrzennej. Co istotne, zachowany został nie tylko układ budowli, lecz także ich relacje przestrzenne oraz relacje z otoczeniem – wpisujące się w barokową koncepcję dominacji sacrum nad profanum.

Wnioski z perspektywy ochrony dziedzictwa

Z perspektywy obowiązującego prawa ochrony zabytków, kościół w Radecznicy spełnia wszystkie kluczowe kryteria wartości zabytkowej: historycznej, artystycznej i naukowej. Zachowana autentyczność formy i funkcji, integralność zespołu architektonicznego oraz ciągłość użytkowania religijnego decydują o jego wyjątkowym statusie.

Jako obiekt wpisany do rejestru zabytków, kościół podlega szczególnej ochronie – zgodnie z ustawą z dnia 23 lipca 2003 r. o ochronie zabytków i opiece nad zabytkami. Jakiekolwiek działania ingerujące w jego strukturę, wystrój czy funkcję wymagają zgody organów konserwatorskich oraz muszą być prowadzone zgodnie z zasadami wynikającymi z międzynarodowych dokumentów ochrony dziedzictwa, takich jak Karta Wenecka.

Podsumowanie

Kościół barokowy w Radecznicy stanowi wzorcowy przykład zabytku, którego wartość wynika zarówno z jego walorów architektonicznych, jak i z głębokiego zakorzenienia w lokalnej historii, duchowości i tożsamości. Jego ochrona to nie tylko obowiązek prawny, lecz także moralny – wobec dziedzictwa kulturowego, które stanowi nieodłączny element tożsamości narodowej i europejskiej.