Zieleń cmentarna, choć często niedostrzegana w codziennej debacie publicznej, stanowi jeden z najważniejszych elementów krajobrazu kulturowego. Drzewa i krzewy na cmentarzach nie pełnią wyłącznie funkcji dekoracyjnej — ich obecność ma wymiar symboliczny, historyczny i ochronny, szczególnie na zabytkowych nekropoliach.

W niniejszym wpisie omawiam podstawy prawne ochrony zieleni na zabytkowych cmentarzach, zasady wycinki drzew, a także praktyczne konsekwencje tych regulacji dla zarządców cmentarzy i osób posiadających prawo do grobu.

Zieleń cmentarna – coś więcej niż dekoracja

Cmentarze projektowane są jako tereny zieleni parkowej specjalnego przeznaczenia, co wynika wprost z przepisów takich jak rozporządzenie Ministra Infrastruktury z 2008 r. W myśl tego aktu prawnego nekropolie powinny być utrzymywane w sposób zapewniający charakter parkowy. W praktyce oznacza to konieczność dbałości o roślinność, kompozycję przestrzeni, estetykę i funkcje ekologiczne.

W miejscowym planie zagospodarowania przestrzennego (mpzp), cmentarze są oznaczane jako tereny zieleni (symbol ZC). Przewidując jakąkolwiek zabudowę na cmentarzu, należy uwzględniać parametry takie jak powierzchnia biologicznie czynna, intensywność zabudowy czy wymogi ochrony zieleni.

Czy grób to powierzchnia biologicznie czynna?

Wielu planistów zadaje sobie pytanie: czy groby ziemne można wliczać do powierzchni biologicznie czynnej? Odpowiedź brzmi: nie. Zgodnie z obowiązującymi regulacjami, grób ziemny nie spełnia warunków powierzchni biologicznie czynnej, ponieważ nie może być użytkowany w sposób zapewniający naturalną wegetację roślin i retencję wód opadowych.

Zieleń biologicznie czynna na cmentarzu to np. alejki wysadzone drzewami, krzewy ozdobne czy trawniki – czyli ta część roślinności, która pełni funkcje izolacyjne, krajobrazowe i ekologiczne.

Prawo własności a drzewa i krzewy na cmentarzu

Zgodnie z Kodeksem cywilnym, drzewa i krzewy rosnące na terenie nieruchomości są częściami składowymi gruntu, a zatem nie mogą być traktowane jako osobne przedmioty własności. Dopiero po ich odcięciu (np. wycięciu) mogą zostać uznane za rzeczy ruchome. Ma to znaczenie nie tylko w prawie cywilnym, ale również karnym — np. w kontekście nielegalnej wycinki czy przywłaszczenia drewna z cmentarza.

Kto odpowiada za ochronę zieleni na cmentarzach?

Na podstawie ustawy o ochronie przyrody oraz ustawy o samorządzie gminnym, obowiązek dbania o zieleń cmentarną i zadrzewienia spoczywa na gminie. Samorządy lokalne powinny:

uwzględniać zieleń cmentarną w planach zagospodarowania przestrzennego i programach ochrony środowiska,
podejmować działania zmierzające do utrzymania istniejących drzewostanów,
zakładać nowe tereny zieleni na cmentarzach.

To ważne, bo zabytkowe cmentarze to nie tylko miejsca spoczynku, ale także żywe pomniki historii i przyrody, wymagające zrównoważonej ochrony.

Wycinka drzew na cmentarzu – procedura i zezwolenia

Nie można samowolnie usuwać drzew i krzewów z terenu cmentarza, zwłaszcza jeśli jest on wpisany do rejestru zabytków. Zgodnie z art. 83 ustawy o ochronie przyrody, usunięcie drzewa wymaga zezwolenia wydanego przez właściwy organ ochrony zabytków (WKZ), jeżeli cmentarz ma status zabytku.

Co istotne:

Wniosek o zezwolenie może złożyć tylko zarządca cmentarza, a nie osoba posiadająca prawo do grobu.
Nawet jeśli drzewo „przeszkadza” w użytkowaniu grobu, jego usunięcie musi zostać poprzedzone pełną procedurą administracyjną.
W przypadku drzew objętych dodatkową ochroną gatunkową, procedura może być jeszcze bardziej złożona.

Zielona przyszłość dla zabytkowych nekropolii

Zieleń cmentarna to dziedzictwo przyrodnicze i kulturowe. Ochrona tej zieleni — drzew, krzewów, żywopłotów i parkowych alei — wymaga wiedzy, świadomości prawnej i odpowiedzialności ze strony samorządów oraz zarządców cmentarzy. Dbałość o drzewa i krzewy na nekropoliach to nie tylko obowiązek prawny, ale również wyraz szacunku dla przeszłości.

Podsumowanie:

Zieleń na cmentarzach, zwłaszcza zabytkowych, podlega szczególnej ochronie prawnej.
Groby ziemne nie są powierzchnią biologicznie czynną.
Zarządca cmentarza, a nie osoba prywatna, składa wniosek o wycinkę drzewa.
W przypadku cmentarzy wpisanych do rejestru zabytków, zezwolenie wydaje WKZ.
Ochrona zieleni na cmentarzach wynika zarówno z ustawy o ochronie przyrody, jak i lokalnych regulacji planistycznych.